Gewervelde dieren: zacht van buiten, hard van binnen

'Gewervelde dieren zijn zacht van buiten en hard van binnen' zegt skelettenonderzoeker Frietson Galis van Naturalis. 'Biologen noemen ze ook wel vertebraten. Van het Latijnse vertebra = wervel. Wervels zijn de eerste botten die ontstonden bij dieren. Ze beschermen de rugzenuwen. Andere botten van het skelet kwamen er later bij. Stevigheid, bescherming, beweging: het skelet maakt veel mogelijk. Het is een van de beste uitvindingen die de natuur ooit heeft gedaan!’

Ruggengraat

Wervels passen strak op elkaar. Samen vormen ze de ruggengraat of wervelkolom. Bij de meeste gewervelden staat de wervelkolom horizontaal. Dat zie je goed bij een vis of hond. Wij mensen zijn een uitzondering, omdat we rechtop lopen. De wervelkolom is bij alle gewervelden de draagconstructie van het lichaam, net zoals het frame van je fiets. Door elke wervel loopt een groot gat, zodat de gaten samen een tunnelbuis vormen. Een ideale opbergplaats voor kwetsbaar ruggenmerg, de centrale zenuwbaan die signalen stuurt van en naar de hersenen. Wervels zijn robuust en stijf, maar dankzij kraakbeenringen ertussen kunnen ze een beetje bewegen. Genoeg om de limbo te dansen of nog gekker.

Aanhangsels

'Met alleen een ruggengraat kun je niet veel', zegt Frietson Galis, 'Daarom zitten er allerlei aanhangsels aan. Vooraan de voorpoten, armen of vinnen, via de schoudergordel verbonden met de ruggengraat. Achteraan de achterpoten, benen of vinnen, met de ruggengraat verbonden via de bekkengordel. Daartussen vind je de ribben, die met een scharnierverbinding vastzitten aan de borstwervels. Ribben dienen voor de ademhaling en om kwetsbare organen te beschermen, zoals longen en hart. Poten, (vleugel)armen en vinnen zijn vooral bedoeld om vooruit te komen. Ook zorgen ze voor evenwicht en bij landdieren houden ze het lichaam van de grond.'

Kop

Een dier moet kunnen reageren op zijn omgeving. Daarom zit er aan de voorkant van de wervelkolom een samenballing van zintuigen: ogen, gehoor, reuk. Allemaal veilig opgeborgen in de schedel, samen met het brein. Het brein is een grote klomp zenuwen die binnenkomende informatie verwerkt en de spieren van het lichaam aanstuurt. Zo kan een dier op tijd reageren op dingen die om hem heen gebeuren.

Welke dieren zijn gewerveld?

Van de ruim twee miljoen soorten dieren, planten, schimmels en micro-organismen die nu bekend zijn, hebben er ongeveer 65.000 een wervelkolom. 97% van de biodiversiteit heeft dus geen wervelkolom. Toch spelen gewervelde dieren overal in de natuur een opvallende rol. Vissen zijn het talrijkst (34.300 soorten), gevolgd door vogels (bijna 10.000 soorten), reptielen (9.546 soorten) en amfibieën (6.600 soorten). Zoogdieren, de klasse waar jij bij hoort, zijn een kleine minderheid met 6.495 soorten.