Waardevolle grondstoffen

Maartje Kijne, 7 maart 2019

Koper, ijzer, gips, grafiet en zout; de aarde barst van de waardevolle grondstoffen. Wij graven ze massaal op om er spullen van te maken. Welke mineralen gebruiken we voor euro’s, auto’s, gipsverband, potloden en het zout op ons ei?

Onderdeel van:

Koper

Alle euromunten bestaan uit koper. Het is hard, slijtvast en makkelijk bewerkbaar. Kleingeld bestaat bijna helemaal uit koper. In de natuur zit koper vaak verborgen in andere stenen en mineralen. Een koperhoudende steen heet een kopererts. “Kopererts-mineralen hebben verschillende kleuren”, zegt Hanco Zwaan van het Nederlands Edelsteen Laboratorium. “Chalcopyriet heeft net als koper, een goudachtige kleur. Andere belangrijke kopererts-mineralen, zoals chalcociet, covelliet, azuriet, malachiet en borniet hebben afwijkende kleuren, zoals blauw en groen.”

iStock - GettyImages -HDesert | Licentie: RF Getty Images
Het mineraal chalcopyriet bevat koper.
Stephanie Clifford - Flickr | Licentie: CC BY 2.0
Het ijzererts-mineraal hematiet.

IJzer

Auto’s, fietsen, schepen en grote constructies zijn van ijzer gemaakt. IJzer is ijzersterk en goedkoop. Meestal wordt het gemengd met een beetje koolstof. Zo is het makkelijker te vervormen en heet dan ‘staal’. Hanco: “IJzer komt vrijwel nauwelijks voor als element in de vrije natuur. Omdat het zo makkelijk oxideert (roest!) komt het eigenlijk altijd gebonden met zuurstof voor in de mineralen hematiet en magnetiet, en gebonden met zuurstof en waterstof in goethiet.” De grootste wingebieden van deze ijzererts-mineralen liggen in China, Brazilië, Australië, Rusland en India.

Gips

In de bouw wordt gips als pleister, gipsblokken en gipsplaten gebruikt. Ook bij een botbreuk komt het mineraal gips van pas. Een verband wordt in nat gips gedoopt en om de breuk gebonden. Het drogende gips verhardt. Zo kan het bot rustig aangroeien. Paleontologen gipsen grote fossiele botten in, omdat ze breekbaar zijn. Hanco: “Gips is in de natuur te vinden als een heel zacht en waterhoudend mineraal. Er zijn een paar varianten van gips. Er is bijvoorbeeld een mooie doorzichtige variant van gips die seleniet heet. Ook is er een fijnkorrelige massieve vorm van gips die albast heet.”

Servaas Neijens - National Geographic | Licentie: Alle rechten voorbehouden
Medewerkers van Naturalis verbinden botten van een triceratops met gips.
YouTube | Licentie: Alle rechten voorbehouden

Reusachtige seleniet-kristallen in de Naicamijn in Mexico. 

Grafiet

Zelfs een tekenpotlood bestaat uit mineralen. Het grijze deel om te tekenen is gemaakt van grafiet. Het mineraal grafiet bestaat helemaal uit koolstof. Het is zacht spul. Tijdens het tekenen blijven dunne laagjes koolstof op het papier achter. Om te zorgen dat de punt van een potloodpunt niet steeds breekt, wordt er een beetje klei doorheen gemengd. Hoe meer klei, hoe harder de punt. Veel grafiet komt uit Chinese mijnen. Het wordt in grote brokken uitgehakt.

iStock - GettyImages - jxfzsy | Licentie: RF Getty Images
Het mineraal grafiet bestaat uit laagjes koolstof.

Zout

Zout geeft extra smaak aan een maaltijd. Lekker. Teveel zout is niet goed, want het trekt vocht uit het lichaam. In de winter strooien mensen zout op straat om gladheid te voorkomen. “Dat heeft te maken met een andere eigenschap van zout,” zegt Hanco. “Namelijk dat het het vriespunt van water verlaagt. Hierdoor verandert ijs weer in water. In Nederland komt het zout vooral uit de ondergrond. Onze ondergrond bevat dikke lagen steenzout. Het is 255 miljoen jaren geleden uit zeewater neergeslagen op de zeebodem. Die houdbaarheidsdatum op het potje kun je dus voortaan met een korrel zout nemen.”

Boorkern van steenzout (haliet) uit Nederland.
Naturalis | Licentie: CC BY-NC-SA 4.0

Waarom zijn al deze grondstoffen niet eeuwig beschikbaar?