Het ontstaan van haren

Imke Smeets, 2 juli 2019

Waaraan herken je een zoogdier? Het antwoord zit al verborgen in de naam: “zoog”dier. Zoogdieren zogen hun jongen. Melk is hét kenmerk van zoogdieren. Maar wat als je wilt weten wanneer het eerste zoogdier leefde? Met alleen melk kun je dat niet bepalen. Melk versteent namelijk niet en wordt niet teruggevonden als fossiel. Melkklieren, waar de melk uit komt, ook niet. Er is wel een ander kenmerk van zoogdieren dat soms wél bewaard blijft: haar.

Onderdeel van:

Vlooiende chimpansees

Fossiele haren zijn zeldzaam

Haar gebruiken om het eerste zoogdier op te sporen is ook niet ideaal. Haar blijft wel beter

bewaard dan melk en melkklieren, maar meestal vergaat het toch. Dan blijven alleen botten

over. Dat zorgt ervoor dat er een gat zit in onze kennis van de evolutie. We weten namelijk

niet hoe de allereerste dieren met haren eruit zagen.

Fossiel van Castorocauda lutrasimilis

Oudste fossiel met haren

Soms hebben wetenschappers geluk. Dat gebeurde bijvoorbeeld bij de vondst van een

fossiel van Castorocauda. Dat was een vroeg zoogdier dat leefde tijdens het Jura, 164

miljoen jaar geleden. Castorocauda peddelde rond in meren. Hij leek door zijn platte staart

een beetje op een bever. Rondom zijn botten zijn afdrukken van zijn vacht bewaard. De

vacht bestond uit twee lagen: een warme ondervacht en een waterdichte bovenvacht. Die

vacht van Castorocauda was dus al vrij ver ontwikkeld. De allereerste vacht moest dus nog

vóór Castorocauda zijn ontstaan. Maar wanneer? En hoe?

Zo zag Castorocauda lutrasimilis er ongeveer uit

Voorouders van zoogdieren

We moeten eerst terug naar de tijd toen de voorouders van de zoogdieren leefden: het late Perm, ongeveer 265 miljoen jaar geleden. Dat is net voor de opkomst van de dinosauriërs. Toen leefden de cynodonten. Cynodonten waren reptielen, maar ze leken meer op marters of honden. We noemen ze daarom ook wel eens “zoogdierreptielen”. Haren hadden ze waarschijnlijk niet: huidafdrukken uit die tijd laten een kale huid zien.

Thrinaxodon was ook een cynodont

Nobu Tamura | Licentie: CC BY-SA 3.0

Angst voor dino’s

Toen gebeurde er iets dat het leven van de cynodonten veranderde: de dinosauriërs kwamen op. Vele waren groot en heel goed in voedsel veroveren. De cynodonten konden niet anders dan hen ontlopen. De dino’s maakten overdag de wereld onveilig. Dus wat

deden de cynodonten? Ze gingen ‘s nachts leven. s Nachts waren de dino’s minder actief, zodat de cynodonten ongestoord voedsel konden zoeken.

Eerste vacht

Als je ‘s nachts leeft, zijn voelharen heel handig. Dat zijn snorharen, maar ook met haren op andere delen van je lichaam kun je voelen. Zo voel je je een weg door de struiken van het duistere woud. Er kwamen steeds meer voelharen bij. Al die haren hadden nog een ander handigheidje: het hield de cynodonten warm. Zo ontstond de eerste echte vacht.

Snorharen zijn ideaal om mee te voelen.

Hjvannes | Licentie: CC BY-SA 3.0

Hoe zou jij het eigenlijk vinden om lange snorharen te hebben?