zoeken
mail a friend








1 april, kikker in je bil!

Ferdinand Alvarez de Toledo (1507-82), hertog van Alva, kopie en bewerking naar Willem Key [schilder], 1550 tot 1650, olieverf op paneel, Rijksmuseum Amsterdam1 april, kikker in je bil!
(die er nooit meer uit wil)

Op 1 april verloor Alva zijn bril.

Op 1 april stuur je de gekken waar je wil.

d' Eerste dag van de groene April scheerd men de gek met wie men wil.

Als er één dag is waarop gespot mag worden dan is het wel 1 april. Niet alleen in Nederland; ook in België (verzendekensdag), Duitsland (aprilschicken), Frankrijk (poisson d'avril) en Engeland (April fool) steekt men op 1 april de draak met elkaar, en al eeuwen lang.

Oorsprong
Van oudsher is de meest voorkomende vorm van de aprilgrap iemand om een onzinnige, niet bestaande boodschap sturen (om aprilzaad, een ons gaten zonder kaas, gedroogde sneeuw). Hoe dit gebruik ontstaan is in Europa weet echter niemand. Volgens de één ligt de verklaring in de christelijke godsdienst en is de aprilgrap een herinnering aan het heen en weer sturen van Christus tussen Pilatus naar Herodes. Anderen zochten een verklaring in het invoeren van de Gregoriaanse kalender (in 1582), waardoor het begin van het jaar verschoven werd van april naar januari. De mensen die toch op 1 april nieuwjaar bleven vieren werden door de anderen bespot. Nog weer andere verklaringen zijn gezocht in de Germaanse mythologie of in lachriten uit de klassieke oudheid, maar voor geen van alle is ooit bewijs gevonden.
Wat wel vast staat is dat de aprilgrap al in de 16de eeuw in de Nederlanden voorkwam. In 1539 verhaalt de Gentse rederijker Eduard de Dene in een gedicht van een knecht die doorheeft dat hij door zijn heer om een belachelijke boodschap gestuurd wordt. Het gedicht heet "Refereyn vp verzendekens dach Twelck den eersten April te zyne plach".

1 april 1572
In Nederland is lange tijd gedacht dat de inname van Den Briel door de Watergeuzen op 1 april 1572 het begin van de grappenmakerij is. Op 1 april verloor de hertog van Alva zijn bril (waarbij de bril dan een woordspeling van Den Briel is) en was hij dus gefopt. Het gebruik om mensen voor de gek te houden op 1 april was echter al 33 jaar eerder in de Nederlanden bekend.

 
Gedenkplaat op de 300-jarige herdenking van de inname van Den Briel, 1872. Afgebeeld is onder meer de bestorming van de stadspoort door de Watergeuzen. met bijbehorende gedrukte verklaring, H.J. van Lummel en Tresling & Co, collectie Nederlands Scheepvaartmuseum

Ook in Duitsland en Frankrijk heeft men een historische gebeurtenis gezocht als oorsprong voor de aprilgrap. In Frankrijk dacht men dat de ontsnapping van de prins van Lotharingen op 1 april 1632 uit zijn eigen kasteel, het begin was van de poisson d'avril. In Duitsland legde men de oorsprong bij 1 april 1530, een dag waarop een groep speculanten (zoals achteraf bleek) voor niets naar de rijksdag te Augsburg geroepen was en daar werd uitgelachen. Het lijkt er echter meer op dat deze verklaringen zelf in omloop gebracht zijn als een goede aprilgrap.

Petra Dreiskämper

Internet
Meer informatie over de viering van 1 april is te vinden bij het Meertensinstituut, waar ook een artikel van Eveline Doelman is te vinden.

 


Instelling:
Digitaal Erfgoed Nederland

Publicatiedatum:
13 januari 2004