Waarom zijn vissen in de Noordzee zo saai van kleur?

Niels Kerstes, 9 september 2020

Vissen uit de Noordzee zijn vaak onopvallend grijs of bruin van kleur. Tropische vissen zijn soms juist zo felgekleurd als een carnavalswagen. Waarom zijn “onze” vissen niet net zo kleurrijk?

Onderdeel van:

De tong platvis
Wikipedia I Appaloosa | Licentie: CC BY-SA 3.0
De tong is een bruine platvis die dankzij zijn kleur weinig opvalt op de zanderige zeebodem.

Niet te veel opvallen

Voor veel vissen is het zaak om niet te veel op te vallen. Vissen die bejaagd worden, worden zo eerder over het hoofd gezien door een roofdier. Vissen die jagen, hebben zo juist meer kans om een prooidier succesvol te besluipen. Veel vissen die in het water van de Noordzee rondzwemmen, zoals haringen en zeebaarzen, hebben daarom een zilvergrijze, spiegelende huid. Vissen die op de bodem leven, zoals platvissen, hebben juist de kleur van de zanderige zeebodem: bruin.

Kleurrijke riffen vol kleurrijke vissen

Maar waarom zijn de vissen die in koraalriffen leven dan vaak zo kleurrijk? Ze zijn blauw, groen, geel, oranje, paars... De kleuren komen soms ook nog eens in allerlei te gekke combinaties voor. Lopen die vissen geen gevaar om te worden opgegeten? Of werken de kleuren niet als schutkleur, maar hebben ze een andere rol?

Naturalis-onderzoeker Bert Hoeksema legt uit: “Kleuren hebben allerlei functies. Zo vertellen vissen elkaar van alles met hun kleuren.” Kleuren zorgen er bijvoorbeeld voor dat vissen hun soortgenoten van een afstand herkennen en dat ze in één oogopslag zien of een soortgenoot een mannetje of vrouwtje is. Sommige vissen geven met hun felle kleuren een signaal af aan hongerige rovers: pas op, ik ben giftig (ook al zijn ze dat soms niet echt)!

Wist je dat: het maar de vraag is of de vissen in het koraalrif elkaar als heel kleurrijk zien? Bert: “Vissen hebben andere ogen dan mensen. Ze zien elkaar waarschijnlijk niet zoals wij ze zien. Hoe vissen elkaar wel zien, dat weten we niet.”

giftige valentinikogelvis
De giftige valentinikogelvis. Doordat de niet-giftige vis (plaatje hiernaast) zoveel op de giftige vis lijkt, laten veel roofdieren hem liever gaan.
ifish | Licentie: RF Getty Images
niet-giftige zwartzadelvijlvis
De niet-giftige zwartzadelvijlvis. Doordat de niet-giftige vis zoveel op de giftige vis lijkt (plaatje hiernaast), laten veel roofdieren hem liever gaan.
indahs | Licentie: RF Getty Images

Water filtert kleuren

Waarom worden de koraalvissen met hun opvallende kleuren niet allemaal meteen opgegeten? Het blijkt dat felgekleurde vissen soms nog best aardig in hun omgeving opgaan. Bert: “Water filtert de kleuren. Hoe verder je van een vis af bent, hoe meer kleuren er weggefilterd worden. De kleur rood verdwijnt het eerst, al binnen tien meter.” Van een afstandje ziet een felgekleurde vis er dus misschien wel helemaal niet zo opvallend uit.

Camouflage is niet de enige manier waarop koraalvissen ervoor zorgen dat ze niet opgegeten worden. Noem nog eens twee manieren.

De pauwoogkeizersvis
Wikipedia I H. Zell | Licentie: CC BY-SA 3.0
De pauwoogkeizersvis met zijn gele en blauwe strepen.

Patronen, zoals strepen, maken felgekleurde vissen van een afstand soms ook minder zichtbaar. Zo ontdekten onderzoekers dat pauwoogkeizersvissen, die van dichtbij opvallende gele en blauwe strepen hebben, van een afstandje eigenlijk helemaal niet zo opvallen. Want vanaf een afstand van meer dan vijf meter zijn de strepen niet zo scherp meer. De twee kleuren mengen dan samen tot dezelfde blauwe kleur als die van het water waarin deze vis leeft. Zo zorgen de felle kleuren van dichtbij voor herkenbaarheid, en van veraf voor camouflage.

Troebel water en weinig soorten

Waarom zijn vissen in de Noordzee dan toch vaak grijs en bruin? Bert: “Communiceren met kleuren gaat het beste in helder water. In troebel water hebben kleuren minder nut. Het water rond koraalriffen is meestal helderder en beter belicht dan het water in de Noordzee. Er is nog een verschil. Op koraalriffen is er veel meer voedsel te vinden dan op een zandbodem als in de Noordzee. Er zijn daarom ook veel meer soorten vissen en daaronder bestaat meer variatie in kleurpatronen. Zo valt het meer op dat er veel soorten met allerlei kleuren zijn.”

Saai? Valt wel mee!

Zo bont als tropische koraalvissen zijn de meeste Noordzeevissen niet. Maar saai, dat valt eigenlijk ook best wel mee. Grijze of bruine vissen kunnen ook heel mooi zijn. En als je goed zoekt, zijn er ook in de Noordzee kleurrijke vissen te vinden: de rode poon bijvoorbeeld. Of wat dacht je van de pitvis? Deze vissen zwemmen gewoon voor onze kust!

pitvismannetje
Wikipedia I Hans Hillewaert | Licentie: CC BY-SA 4.0
Met zijn blauwe en gele strepen maakt het pitvismannetje indruk op pitvisvrouwtjes.