Vrijwel iedere toerist die de Duitse hoofdstad Berlijn bezoekt kan geconfronteerd worden met de Berlijnse Muur. De muur zelf is in de periode 1989-1991 voor het grootste deel gesloopt, maar wie goed kijkt, ziet in de stad restanten van de muur. Op sommige plekken zoals aan de Mühlenstrasse in Friedrichshain en de Niederkirchnerstrasse in Berlin-Mitte vind je nog redelijk grote delen van de muur. Andere plekken waar je met de muur in aanraking komt is in toeristenwinkeltjes waar voor absurde bedragen brokstukjes van de muur verkocht worden en in het muurmuseum bij Checkpoint Charlie.
Berlijnse Muur
Symbool van tweedeling
De Berlijnse Muur is hét symbool van de tweedeling van Duitsland in de tijd van de Koude Oorlog. De 45,3 kilometer lange afscheiding heeft ruim 28 jaar lang de bewoners van West-Berlijn en Oost-Berlijn van elkaar gescheiden. De muur was vooral bedoeld om te voorkomen dat inwoners uit de Duitse Democratische Republiek (Oost-Duitsland) konden vluchten naar het westen. Tevens moest het voorkomen dat West-Berlijners goedkoop inkopen kwamen doen in Oost-Berlijn en deze goederen naar West-Berlijn smokkelden.
Een stuk geschiedenis
De Koude Oorlog en de val van de Berlijnse Muur zijn momenten uit de geschiedenis die ik als tiener bewust mee heb gemaakt. In mijn jeugd werden de Sovjet-Unie en het hele Oostblok als een serieuze bedreiging gezien door velen. Gevoed door de media en de politiek was er een enorme tweedeling ontstaan tussen het kapitalistische westen en het communistische oosten. Dit resulteerde in een wapenwedloop waarbij op het hoogtepunt er voldoende kernwapens opgesteld stonden om de aarde vele malen te vernietigen. De Berlijnse Muur was enerzijds het symbool van de tweedeling, anderzijds droeg de val van de muur op 9 november 1989 toe aan het einde van de Koude Oorlog. Voor de huidige generatie jongeren is de Koude Oorlog, de tweedeling en de Berlijnse Muur iets uit de geschiedenisboeken.
Uit een stukje fascinatie voor de muur is deze informatieve website over de Berlijnse Muur ontstaan. De informatie is voor een groot deel gebaseerd op feiten, aangevuld met een deel persoonlijke beleving van de auteur na een bezoek aan Berlijn.
Vrijheid
Iets wat wij Nederlanders al decennialang als heel normaal beschouwen, is elders niet zo vanzelfsprekend. Nog steeds bestaan er niet te overschrijden grenzen voor mensen, soms fysiek, soms op andere wijze. Hoe bijzonder de bewegingsvrijheid is die wij tegenwoordig kennen, werd duidelijk op het moment dat de coronapandemie begin 2020 ontstond. Nederlanders werden op allerlei manieren beperkt in hun gaan en staan. In dit geval nog voor een begrijpelijk doel: de gezondheid proberen in stand te houden. En zelfs voor zo’n doel vinden veel mensen het al lastig om een deel vrijheid in te leveren. Na enkele maanden was een redelijk deel van de Nederlanders al ‘klaar met corona’. Dan kun je je voorstellen hoe het is om de helft van een stad opgesloten te zitten, terwijl vrienden, familie en kennissen aan de andere kant wonen. Onbereikbaar en geen mogelijkheden tot contact.
Veel gestelde vragen over de Berlijnse Muur
-
Waarom werd de Berlijnse Muur gebouwd?
Op het moment dat Berlijn in tweeën gedeeld was, vond er veel ongewenst grensverkeer plaats. Niet alleen vanuit Oost-Berlijn naar West-Berlijn, maar ook vanuit de Duitse Democratische Republiek naar West-Berlijn. Het doel was vooral om de mensen die vanuit de communistische DDR naar de westerse Bondsrepubliek Duitsland wilden vluchten, tegen te houden. De muur is een initiatief van de politieke leiders van Oost-Duitsland en de Sovjet-Unie: Walter Ulbricht en Nikita Chroesjtsjov.
-
Wanneer werd de Berlijnse Muur gebouwd?
De Oost-Duitsers begonnen in de nacht van zaterdag 12 augustus op zondag 13 augustus 1961 met de bouw van de Berlijnse Muur. Dit geschiedde zonder enige kennisgeving aan of overleg met West-Duitsland. De bouw heeft slechts enkele weken geduurd. De aanleg van de Berlijnse Muur is geheel bekostigd door de Oost-Duitse overheid.
-
Wanneer werd de Berlijnse Muur gesloopt?
Op 9 november vond de zogenaamde ‘Val van de Muur’ plaats. Op deze historische zondagavond bevestigde de DDR-politicus Günter Schavbowski dat vanaf dat moment het vrije reizen tussen de tot dan toe gescheiden stadsdelen een feit was. Meteen daarna trokken Oost-Duitsers massaal richting de muur. Pas om 23:52 uur mochten de eerste mensen via de grensposten naar de andere kant gaan. De hereniging leidde tot een groot volksfeest. Vrienden en familie die elkaar soms jarenlang niet gezien hadden, konden elkaar weer in de armen nemen. Vlak na de symbolische val van de muur, is men begonnen om met van alles in te hakken op de muur. Denk aan hamers, beitels en andere soorten gereedschap. De officiële sloop startte pas op 13 juni 1990, ruim een half jaar na de val van de muur. In november 1990 is het grootste deel van de muur gesloopt en afgevoerd.
-
Hoe lang was de Berlijnse Muur?
De gehele grensconstructie was 160 kilometer lang. Dat is het stuk dat heel West-Berlijn omringde. Het deel Berlijnse Muur dat de feitelijke afscheiding tussen het oosten en westen van de stad Berlijn vormde, had een lengte van 45,3 kilometer. Je kunt tegenwoordig een rondje langs de grens fietsen. De Berliner Mauerweg is een fietspad met een lengte van 170 kilometer, wat 10 kilometer langer is dan de oorspronkelijke grens. Dat komt omdat het pad de grens niet overal exact volgde. Veel toeristen fietsen alleen het deel dat door de binnenstad loopt. De hele route is hier te zien.
-
Kan ik de Berlijnse Muur nog in het echt zien?
Wie de Berlijnse Muur in het echt wil zien, die kan dat op tal van plekken doen. In Berlijn staan nog delen van de muur overeind op hun oorspronkelijke plek. Daarnaast kun je losse segmenten op verschillende locaties in de stad zien. De Gedenkstätte Bernauer Straße is een goede plek om de muur te zien en dan met name het bijbehorende gratis museum. Je kunt dan vanaf een uitlkijkpunt een compleet stuk grensovergang zien: de dubbele muur met een wachterstoren ertussen.
De drukst bezochte plek in Berlijn waar je een lang stuk muur kunt zien is de East Side Gallery. Hier staat een stuk muur van maar liefst 1316 meter. Kunstenaars hebben de muur van graffiti voorzien, waardoor dit het langste openbare kunstwerk ter wereld is. Je vindt de East Side Gallery tussen het Ostbahnhof en de Oberbaumbrücke, parallel aan de Spree.
Een geliefde plek om delen van de muur te zien is de Potsdamer Platz. Hier staan enkele losse segmenten naast elkaar. Iets verderop staat een wachterstoren. Deze staat niet op zijn oorspronkelijke plek, maar is verplaatst vanwege de herinrichting van dit gebied.
-
Kost het geld om de Berlijnse Muur te zien?
Nee, het bezoeken van de op straat staande delen van de Berlijnse Muur is helemaal gratis. Ook het museum aan de Bernauer Straße is helemaal voor niets te bezoeken. De entree tot het Museum Haus am Checkpoint Charlie (ook wel het Mauermuseum genoemd) kost wel geld.
Je kunt er voor kiezen om deel te nemen aan een rondrit, stadswandeling of andere tour door Berlijn. Die kosten vrijwel altijd geld.
-
Hoeveel mensen zijn overleden door de Berlijnse Muur?
De Berlijnse Muur was meer dan slechts één muur. Het was een flinke grensconstructie met op veel plekken een metersbrede bewaakte zone. Ongeveer 5000 mensen hebben getracht via de Berlijnse Muur naar de andere kant te gaan. Dat was vooral van oost naar west, maar omgekeerd kwam ook voor. Het officiële dodental bij vluchtpogingen staat op 138. Hieronder zitten 8 grensbewakers die doodgeschoten zijn door vluchtelingen of hun handlangers. Er word op verschillende media gemeld dat er 136 dodelijke slachtoffers zouden zijn. Na recenter onderzoek is dat aantal bijgesteld naar 138 vastgestelde gevallen.